Bevrijding, terreur, angst, armoe, geloof, vertrouwen

Bevrijding, terreur, angst, armoe, geloof, vertrouwen
7 min

PSV staat tussen 12 en 18 september stil bij 75 jaar vrijheid in Eindhoven. Dagelijks verhalen we online over de club in oorlogstijd. Het laatste deel gaat over de bevrijding, vandaag exact 75 jaar geleden.

Het voetbalseizoen 1944-1945 komt voor PSV al na twee speelrondes tot een einde. De Nederlandsche Voetbalbond maakt via zijn Officiële Mededelingen bekend dat alle op 10 september 1944 vastgestelde wedstrijden worden uitgesteld.

Spanning 
Er hangt spanning in de lucht. Al snel wordt duidelijk wat de gevolgen daarvan zijn. Operation Market Garden leidt ertoe dat Engelse militairen op 12 september de grens tussen België en Zuid-Limburg over trekken en zo een begin maken met de bevrijding van Nederland. De eerste dorpen die nooit meer onder Duitse heerschappij zullen vallen, zijn Mesch en Eijsden. Twee dagen daarna ‘valt’ ook Maastricht.

Later bereiken de geallieerden Eindhoven, dat op maandag 18 september wordt bevrijd. Voorafgaand daaraan staan de stad en haar bewoners maandenlang onder hoogspanning. Al sinds de verovering van Normandië in juni 1944 gonst het van de geruchten, dat de Duitsers van plan zijn om vooraanstaande burgers uit Nederland af te voeren naar vernietigingskampen zoals Auschwitz en Birkenau.

Een van die mensen is Frits Philips. Hij besluit op 20 juli onder te duiken. Zijn voorgevoel is juist, want nog diezelfde middag melden zich enkele Duitse militairen op het hoofdkantoor van Philips om hem ‘te spreken’. Via een trapje aan de buitenkant bereikt hij de woning van de buren om van daaruit zijn heil te zoeken bij de ambachtsschool aan de Prins Hendrikstraat. ‘Van dat ogenblik af was ik van het toneel verdwenen’, schrijft Frits later.

Vervolgens neemt hij de wijk naar Oss en later naar Zoelen in de Betuwe. Op 16 augustus krijgt Frits het bericht dat zijn vrouw Sylvia is gearresteerd en overgebracht naar het concentratiekamp in Vught. ‘Dat was een slag die hard aankwam. Ik was machteloos en kon niets anders doen dan voor haar bidden.’ Kort voor de bevrijding wordt ook het bedrijf Philips zwaar toegetakeld. Op 6 september halen Duitse militairen het bedrijf leeg: alle machines, grondstoffen en voorraden gaan per trein de grens over.

Geallieerde troepen hebben Eindhoven bereikt en posten voor de Lichttoren | © Philips Company Archives Geallieerde troepen hebben Eindhoven bereikt en posten voor de Lichttoren | © Philips Company Archives

Frits op de fiets
Frits besluit per fiets terug te keren naar Eindhoven. Na overnachtingen in Tiel, Veghel en Sint-Oedenrode bereikt hij op woensdag 20 september eindelijk het Eindhovense stadsdeel Woensel dat twee dagen eerder de bevrijding heeft gevierd. De schade in zijn woonplaats is enorm. Een laatste bombardement van de Duitsers op 19 september heeft nog eens 227 dodelijke slachtoffers geëist.

Ook persoonlijk is de familie Philips getroffen. Het woonhuis van Frits op landgoed De Wielewaal is stevig beschadigd en staat er ‘als één brok verlatenheid’, zoals hij het omschrijft. Frits rijdt door naar villa De Laak en treft onderweg een binnenstad van Eindhoven die ‘volkomen is versperd door de puinhopen’. Hetzelfde geldt voor het woonhuis van zijn vader Anton, waar Frits en zijn gezin nu wonen.

Maar: zijn familie is ongedeerd. ‘Ik stommelde het huis binnen en was met mijn gezin herenigd. Het werd een emotionele ontmoeting en zelden hebben wij ons jegens God zo dankbaar gevoeld.’

Snel daarna ontvangt hij berichten over goede kennissen en vrienden die het derde bombardement op Eindhoven niet hebben overleefd. Eén van hen is Frans Spijker, de secretaris van het PSV-bestuur. Hij is op dat moment bezig met een verhaal over het wel en wee van de club tijdens de oorlogsjaren. Frits: ‘Het was niet alles meer gejuich en blijdschap, wij beleefden indrukwekkende rouwdiensten ter herdenking van de slachtoffers en ik besefte maar al te goed dat de hardheid van deze oorlog nog niet voorbij was.’

Gevolgen van de oorlog in Eindhoven. Ook Frits' woning De Laak ontkomt niet aan schade | © Philips Company Archives Gevolgen van de oorlog in Eindhoven. Ook Frits' woning De Laak ontkomt niet aan schade | © Philips Company Archives

Yad Vashem Onderscheiding
Op 2 juni 1944 zijn de laatste joodse werknemers van de Philips’ werkplaats in Kamp Vught op transport geplaatst naar Auschwitz. Dankzij hun (vermeende) technische ervaring worden de meeste van hen als dwangarbeider tewerkgesteld, onder andere bij Telefunken. Van de 496, voornamelijk vrouwelijke, joodse Philips’ werknemers uit Kamp Vught overleven uiteindelijk 382 de oorlog. Velen van hen zijn ervan overtuigd dat zij hun leven te danken hebben aan Frits Philips. In 1996 wordt, op aanbeveling van twaalf overlevenden, aan Frits Philips de Israëlische Yad Vashem onderscheiding toegekend.

Over de rol van Philips tijdens de tweede wereldoorlog bestaan verschillende inzichten en meningen. Philips wordt, zoals vrijwel de gehele Nederlandse industrie, tijdens de bezetting opgenomen in de Duitse oorlogseconomie. Ongeveer een kwart van de totale omzet bestaat uit orders van de Duitse Wehrmacht voor communicatieapparatuur. Deze leveranties zijn in de eerste twee oorlogsjaren nog winstgevend, vanaf 1943 niet meer. Na afloop van de oorlog is de liquiditeit van de onderneming zodanig uitgeput dat Philips bij de Nederlandse Staat moet aankloppen voor een krediet van ruim 90 miljoen gulden.

Zowel op sociaal als materieel gebied heeft Philips zware klappen moeten incasseren. Op het oorlogsmonument van de onderneming op Strijp S staan de namen van de tientallen werknemers die zijn omgekomen bij oorlogshandelingen, bombardementen of verzetsdaden.

Frits Philips terug in Eindhoven. Hij wordt geïnterviewd door een Britse cameraploeg | © Philips Company Archives Frits Philips terug in Eindhoven. Hij wordt geïnterviewd door een Britse cameraploeg | © Philips Company Archives

Vrijheidsnummer
Na drieënhalf jaar van censuur verschijnt op 27 oktober 1944 weer een editie van het clubblad De PSV’er. De uitgave wordt het ‘Vrijheidsnummer’ genoemd. PSV is daarmee de eerste club in Nederland die op deze wijze zijn vreugde daarover deelt met de achterban. In De Vrije Philips Koerier noemt Frits de verschijning van het Vrijheidsnummer ‘een symbool voor heel Nederland.’ Hij schrijft: ‘Wij gaan opnieuw beginnen!’

Zijn zwager Frans Otten is al even vastberaden. ‘Binnenkort hopen we weer fullspeed vooruit te kunnen gaan. Ook PSV kan meedoen aan de vorming van mensen, gezond van lichaam en geest.’

PSV zet zich direct na de oorlog in voor humanitaire acties. Op 10 oktober 1944 speelt het eerste elftal op het Philips Sportpark een wedstrijd tegen een team van de Royal Air Force (Engeland), waarvan de opbrengst geheel ten goede komt aan de oorlogsslachtoffers. De wedstrijd levert een 10-2 overwinning op en 2.500 gulden aan entreegelden. De totale afdracht van PSV voor het goede doel bedraagt 7.200 gulden.

Het competitievoetbal in Nederland ligt nog ruim een jaar stil. Pas op 4 november 1945 speelt PSV weer een officiële wedstrijd. Daarmee begint voor de club een nieuwe toekomst, die uiteindelijk tot internationale roem zal leiden.

Frits Philips is tot aan zijn dood op 5 december 2005 nauw betrokken bij alle gebeurtenissen rond PSV. Hij overlijdt op 100-jarige leeftijd en verovert voor eeuwig een plek in de harten van alle supporters, die hem vol eerbied blijvend herdenken als Meneer Frits.

In het midden: 'Meneer Frits' bezocht tot aan zijn dood in 2005 actief de wedstrijden van PSV. Iconisch is de verrekijker die hij meedroeg in het Philips Stadion In het midden: 'Meneer Frits' bezocht tot aan zijn dood in 2005 actief de wedstrijden van PSV. Iconisch is de verrekijker die hij meedroeg in het Philips Stadion

Teruglezen
Dit was het zevende en laatste deel van de serie 'PSV in de oorlog'. Benieuwd naar alle verhalen? Ga naar PSV.nl/vrijheid. Deze reeks verhalen is geschreven door Frans van den Nieuwenhof en kwam mede tot stand dankzij de bereidwillige medewerking van Philips Company Archives.

Overige bronnen:
Geschiedenis van Philips Electronics NV, deel IV: Onder Duits beheer (I.J. Banken, 1997)

45 jaar met Philips (autobiografie Frits Philips, 1976)

Philips honderd (100 jaar Philips, 1991)

Voor rood-wit gezongen (Van den Nieuwenhof, 2002)

 Kranten/tijdschriften: Dagblad van het Zuiden, Eindhovens Dagblad, De Groene Amsterdammer, Sportkroniek, Trouw, de Volkskrant en De Vrije Philips Koerier.

vrijheid