In de projectgroep Voetbalcognitie werkt PSV met verschillende bedrijven samen om verstandelijke vraagstukken uit te diepen. Als real life fieldlab draagt de club bij aan het ontwikkelen en verbeteren van technieken om het brein beter te leren begrijpen.
Grens
Fysiek gezien nadert de mens zijn maximale capaciteit. Op het voetbalveld vraagt dat om andere kwaliteiten. Omdat de ruimtes compacter worden, neemt het belang van snel denken en handelen toe. Dat zorgt ervoor dat de tactische ontwikkeling in de sport de laatste jaren een enorme vlucht heeft genomen. Spelers moeten niet alleen beschikken over een goed waarnemingsvermogen, maar dat ook nog eens kunnen koppelen aan bijvoorbeeld creativiteit.
Dat is een van de redenen dat PSV vijf jaar geleden een voorzichtig begin maakte met cognitieve trainingen en testen. In een wedstrijd hebben spelers honderden, duizenden of misschien wel miljoenen momenten waarop ze een keuze moeten maken. In hoeverre kun je dat proces sturen? Om het brein beter te kunnen begrijpen, richtte PSV in augustus vorig jaar de projectgroep Voetbalcognitie op. Samen met ACE, Aristotle, BrainsFirst, Fontys, Kempenhaeghe, Neurensics, Philips en TU/e vormt de club een cognitief cluster.
Pionieren
"Samen diepen we vraagstukken uit waar zowel wij als deze partijen wat aan hebben", vertelt Jesse Dercksen, sportwetenschapper bij de PSV Academy. Samen met collega Jurrit Sanders is hij verantwoordelijk voor het cognitieve beleid in de jeugdopleiding. "Bij cognitie draait het om waarnemen, verwerken en uitvoeren", vult Sanders aan. "Het lastige is dat over cognitie nog weinig bekend is. Vergelijk het met vroeger, toen we nog niet goed wisten hoe spieren werken. Het brein is ook een soort spier. Om daar inzicht in te krijgen, kunnen wij veel leren van zulke bedrijven."
"Philips gebruikt scanners die het brein in kaart brengen", vervolgt Sanders. "En Kempenhaeghe (het expertisecentrum voor epileptologie, slaapgeneeskunde & neurocognitie in de Brainportregio, red.) heeft enorm veel kennis over het brein in huis, maar dan specifiek van een bepaalde groep patiënten. Samen proberen we kennis te vergaren. Het mooie is dat we ook informatie terug kunnen geven. Hoe scoren onze spelers ten opzichte van hun patiënten? Wellicht dat wij trainingstools ontwikkelen of al gebruiken, die zij op hun beurt kunnen gebruiken om hun patiënten te screenen of te testen. Op die manier krijg je een win-win-situatie."
BrainsFirst
Terug naar de beginfase. In 2016 besloot PSV in zee te gaan met ACE en BrainsFirst, dat het brein inzichtelijk maakt met behulp van brain based games. De succesvolle samenwerking met het Amsterdamse bedrijf - 'een van de kernpijlers voor de cognitieve lijn binnen onze club' - heeft een enorme hoeveelheid data opgeleverd. PSV dook op dataniveau in de BrainsFirst-tool NeurOlympics en ontwikkelde samen met het bedrijf een custom voetbalmodel. Noem het een PSV-versie. Heel concreet rolde daar een gefilterd rapport uit met prestatie-voorspellende variabelen.
"In sport gaat het om presteren. Niet zozeer in een rapport, maar in de praktijk", stelt Eric Castien, CEO van BrainsFirst. "De weg die we volgen is de wetenschappelijke weg, maar het doel dat we willen bereiken is praktijkgericht. Gedurende de jaren is steeds duidelijker geworden dat die weg succesvol is. Het is niet meer dan logisch dat hersenen een bepalende rol spelen in het voetbal. Voor BrainsFirst draait het niet om geschikt of ongeschikt. Door meer objectieve informatie mee te laten wegen in selectie, willen we iedereen een faire kans geven."
Castien benadrukt dat Sanders en Dercksen een prominente rol hebben gespeeld in de totstandkoming van het concept. "PSV heeft zich altijd opgesteld als een positief kritische partner. Die wisselwerking is cruciaal. Door de moeilijke vragen werden wij continu gedwongen om te dubbelchecken of het wel klopte wat we hadden. Daarom de credits voor Jurrit en Jesse, die een grote bijdrage hebben geleverd. Zij zijn believers, maar geen meelopers."
Vertalen naar de voetbalpraktijk
De data die PSV mede dankzij BrainsFirst heeft vergaard, wordt dus aangewend om cognitieve handelingen te vertalen naar de voetbalpraktijk. Daarbij staat het doorlopende proces van waarnemen, verwerken en uitvoeren centraal, maar het blijft heel moeilijk om te constateren op welke van deze drie stappen het misgaat op het veld. "Neemt iemand niet goed waar? Dat kan zijn omdat hij niet genoeg kijkt, maar dat is heel moeilijk in kaart te brengen", verklaart Dercksen. "Of is het juist omdat hij te veel kijkt? Daarnaast kun je het kijkgedrag onder de loep nemen. Iemand kijkt over zijn schouder, maar ziet diegene ook daadwerkelijk iets?"
Ondanks de technologische reuzestappen is er nog geen partij die dat perfect heeft kunnen afkaderen of meten. Is dat al het geval, dan blijkt het vaak om de statische context te gaan. Dat wil zeggen dat het niet toepasbaar is op het veld in partijvorm. Die onwetendheid onderstreept dat het brein nog een onontgonnen gebied is. Zijn breinprocessen bijvoorbeeld het gevolg van bepaalde acties of vormen ze juist de oorzaak ervan?
"Daar kunnen we onze vinger nog niet op leggen", erkent Dercksen. "Maar wat we wel merken is dat cognitie voor trainers een grijpbaar begrip is geworden. In het beginstadium was het nog een beetje abracadabra. Inmiddels merk je dat trainers er veel meer bij betrokken zijn. Daar zorgen wij voor, maar zij zijn er zelf ook mee bezig. Ze sturen zelf dingen door, komen met ideeën. Het is verankerd in de organisatie, omdat veel meer mensen zich ermee bezig houden."
Dat cognitie breed wordt omarmd binnen de organisatie, staat volgens Sanders symbool voor het innovatieve karakter van de club. "Bij PSV werken veel mensen die daarvoor openstaan. Dan is het aan ons om het gesprek aan te gaan en te zorgen dat we de meerwaarde aantonen. Jesse is vaak met trainers in gesprek en doet dat op zo'n manier dat zij denken: het klopt wat hij zegt, dit heeft toegevoegde waarde. Als Jesse onzin aan het verkopen was, zouden trainers er snel klaar mee zijn. Enerzijds neemt PSV mensen aan die daarvoor openstaan, anderzijds zijn wij blijkbaar in staat om de data op een begrijpelijke manier te vertalen naar de voetbalpraktijk. Dat laat zien dat het een groot onderdeel is geworden van de organisatie, terwijl we nog altijd kunnen verbeteren."
Aristotle Cognitive Training
In de zoektocht naar cognitieve ontwikkelingen maakte PSV dankbaar gebruik van de nauwe banden met samenwerkingspartner TU/e. Dercksen en Sanders hadden het vizier gericht op een trainingstool die volledig naar eigen wens is in te richten en aan te passen. Met zijn collega's van het vak Innovation Space ontwikkelde TU/e-student Maurits Overmans een trainingstool die de vaardigheden van spelers kan verbeteren. Daar rolde de start-up Aristotle Cognitive Training uit. "PSV kwam met de behoefte en de uitdaging", blikt Overmans terug. "Wij hadden meteen veel kwaliteit in huis om een volledige ontwikkeling op te zetten. Daardoor hebben we veel waarde kunnen creëren voor PSV en de Brainport-regio."
Overmans zegt in de club een 'heel innovatieve co-creatiepartner' te hebben gevonden voor zowel binnen als buiten het voetbal. Via de projectgroep Voetbalcognitie raakte Aristotle bijvoorbeeld in contact met expertisecentrum Kempenhaeghe, waarvoor een nieuwe tool wordt ontwikkeld. "PSV heeft natuurlijk een enorm pionierende positie op het gebied van innovatie in sport. We zijn trots dat we deel mogen uitmaken van die groep. Op die manier werken we steeds meer toe naar een volledig ecosysteem."
Lichtend voorbeeld
De tool van Aristotle is een van de hulpmiddelen die Dercksen en Sanders bij PSV hebben geïmplementeerd en vormt een lichtend voorbeeld van de manier waarop de projectgroep Voetbalcognitie samenwerkt. Sanders: "Zij hebben de tool, wij de vraag en de spelers. We trekken samen op in de doelen die we hebben. Als er een interessante partij is die we onderweg leren kennen, dan vragen we die om deel te nemen. Op die manier kunnen we losse partijen met elkaar verbinden, waardoor ze van elkaar kunnen leren. Je kunt niet op voorhand al zeggen: jullie leggen dit in, wij leggen dat in en dit is de eindwinst. Maar de ervaring tot nu toe is dat het altijd iets oplevert."
Bij PSV heeft cognitie ondertussen een definitieve plek verworven op de wekelijkse agenda. Binnen de Academy maken spelers vanaf PSV Onder 13 kennis met cognitieve trainingen. Daarna wordt individueel bekeken welk programma bij een speler past. Jongens geven volgens Sanders letterlijk aan dat ze beter worden op het veld door cognitieve trainingen. "Dat zijn voor ons belangrijke feedbackmomenten die laten zien dat we op de goede weg zijn. Spelers voelen ook dat het toegevoegde waarde kan hebben. Sterker nog, ze merken dat het verschil maakt. Het is echt onderdeel geworden van de organisatie, van het programma. Dat merk je binnen de club, maar ook bij andere partijen waar het over het brein gaat. Ook op tv en online, je hoort en leest er steeds meer over. Dat wij er hier over praten, zegt ook iets."
"Door middel van innovatie en samenwerkingen willen we tot slimmere oplossingen komen", haakt Dercksen in. "De cognitieve lijn gaat een steeds grotere rol spelen binnen het voetbal. Ik denk dat wij een voorloper zijn op dat gebied. Dat is niet omdat andere clubs het niet belangrijk vinden. Ze zien de essentie wel, maar ze hebben nog niet de manier gevonden om er handvatten aan te geven. Het ontbreekt aan de kennis die wij wel hebben in onze slimme regio. Wij staan heel erg open voor nieuwe ontwikkelingen en maken graag gebruik van onze samenwerkingen. Dat is hoe we het willen doen. Zonder onze partners hadden we niet gestaan waar we nu staan."